Maliyyə hesabatlılığı standartları investor və kreditorların qərar vermələri zamanı tam informasiya ilə təmin olunmaqları məqsədilə onlara təqdim olunan məlumatların növləri və həcmini müəyyən edir. Mühasibatlıq qaydalarında geniş olan maliyyə hesabatlılığı standartlarının nəzəriyyəsinin dərindən dərk edilməsi maliyyə analitikinə maliyyə hesabatlarının bütün elementlərini rahatlıqla təmin etməyə imkan yaradır.
Hal-hazırda dünyada 2 əsas standart mövcuddur.Bu beynəlxalq standartlar peşəkar muhasiblər tərəfindən yaradılmışdır. Həmin standartlar aşağıdakılardan ibarətdir.
– Beynəlxalq muhasibat uçotu standartları komitəsi (BMUS) – IASB
– Beynəlxalq maliyyə muhasibatlığı standartları komitəsi (BMQS) – FASB
İASB-ın əsas məqsədləri aşağıdakılardır:
– İstifadəçilərin rahatlığı üçün yüksək keyfiyyətli, şəffaf və müqayisə olunabilən vahid maliyyə hesabatlarının tətbiqi üçün standartların müəyyənləşdirilməsi
– İstifadəçilərin bu standatlardan istifadəsini stimullaşdırmaq
– Mümkün olduğu qədər kiçik/orta müəssisələrin və İEOÖ-in xüsusi ehtiyaclarını nəzərə almaq
– İASB, FASB milli standartlar arasında uyğunluğu təmin etmək
Beynəlxalq standartlara daim əlavələr edilir və mövcud standart müasirləşdirilir.
Maliyyə Hesabatlarının tərkib hissələri
– Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat
– Mənfəət və zərər haqqında hesabat
– Pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabat
Ölçmə Metodları
İlkin dəyər
Cari dəyər
Realizə dəyəri
Diskontlaşdırılmış dəyər
İlkin dəyər– aktivlərin alınması zamanı ödənilən məbləğdir.
Ədalətli dəyər – müqavilə bağlamaq niyyətində olan və bir birindən asılı olmayan tərəflər arasında normal şərtlər çərçivəsində aktivin dəyişdirilə biləcəyi və ya öhdəliyin yerinə yetirilə biləcəyi məbləğdir.
Realizə dəyəri – normal şərtlər əsasında satış qiymətilə başa çatdırma məsrəfləri və satışı yerinə yetirmək üçün lazım olan məsrəflərin fərqinə bərabərdir.
Diskontlaşdırılmış dəyər – gəcələkdə tərəfləri arasında mübadilə ediləcək pul vəsaitinin nominal dəyəridir.
Maliyyə Hesabatlarının Hazırlanmasının Prinsipləri
– Doğru təqdimat
– Əhəmiyyətlilik
– Hesablama üsulu ilə muhasibat
– Ardıcıllıq, daimi
Maliyyə Hesabatlarının Təqdim edilməsi prinsipləri
– Aqqreqasiya
– Təsnifləşdirilmiş Balans hesabatı
– Müqayisəli informasiya
– Əvəzləşdirmə üsulundan istifadə edilməməlidir
Bu standartlar əsas dörd maliyyə hesabatını müəyyən edir və onların məzmununa aid qaydalar verir. Bu hesabatlar aşağıdakılardır:
– Balans hesabatı
– Mənfəət və zərər hesabatı
– Pul vəsaitlərinin hərəkəti hesabatı
– Kapitalda dəyişikliklər haqqında hesabat
Maliyyə Hesabatlarının Keyfiyyət Göstəriciləri
– Anlaşılan
– Münasiblik
– Etibarlılıq
– Müqayisə olunan
Anlaşılan – Maliyyə hesabatını hazırlayanlar hesabatların istifadəçilər tərəfindən anlaşılmasını təmin etmək məqsədilə məlumatları başa düşülən şəkildə hesabatlarda əks etdirilməlidir.
Münasiblik – Məlumatın münasib olması istifadəçilərin qərar qəbul etmə ehtiyaclarından meydana gəlir. Hesabatlarda təqdim olunan məlumatlar istifadəçilərin iqtisadi qərar vermələri zamanı istifadə oluna bilən olmalıdır. Məlumatın münasibliyi onun əhəmiyyətliliyi ilə ölçülür. Məlumat o vaxt əhəmiyyətli sayılır ki, onun əks olunmaması və ya yanlış əks olunması iqtisadi qərar verən şəxslərin qərarlarına təsir etmək qabiliyyətinə malik olsun.
Etibarlılıq- məlumatların əhəmiyyətli səhvlərdən azad olmasını və neytrallığını özündə əks etdirir. Etibarlılığın xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
a) Düzgün təqdimat
b) Mahiyyətin forma üzərində üstünlüyü
c) Neytrallıq – qərəzlikdən uzaq
d) Ehtiyatlılıq
e) Tamlıq
Müqayisəlilik – Hesabatların müqayisəliliyi müəssisə daxili və ya müəssisələr arasında olur.Maliyyə hesabatlarının istifadəçisi müxtəlif dövrlər üzrə hazırlanmış hesabatları müqayisə edə bilməli, hər hansı bir trend varsa onu müəyyən edə bilməlidir.
Maliyyə Hesabatlılığının Quruluşunun aydın, səlis olmasının elementləri:
– Şəffaflıq
– Tam, Anlaşılan
– Ardıcıllıq, daimilik
Maliyyə hesabatlarının hazırlanmasının əsasında iki əsas nəzəriyyə durur. Onlar aşağıdakılardır:
Hesablama üsulu mühasibatlıq – bu nəzəriyyəyə əsasən əməliyyatlar baş verdiyi anda qeydiyyata alınmalıdır. Burada nağd pulun hərəkəti önəmli deyildir, əsas əməliyyatın reallaşmasıdır.
Fəaliyyətin davam etdirilməsi – bu nəzəriyyəyə əsasən müəssisə maliyyə hesabatı tərtib edərkən fəaliyyətini uzunmüddətdə davam etdirəcəyini nəzərə almalıdır. Lakin müəssisə fəaliyyətini dayandıracağını planlaşdırırsa o zaman hesabatları tərtib edərkən likvidləşməni nəzərə alaraq vəsaitlərin dəyərinə düzəliş etməlidir.
Lüğət
Aqqreqasiya – Aggregation
Anlaşılan – Understandability
Ardıcıllıq, daimi – Consistency
Ardıcıllıq, daimilik – Consistency
BMQS – FASB
BMUS – IASB
Cari dəyər – Current cost
Diskontlaşdırılmış dəyər – Present value
Doğru təqdimat – Fair presentation
Düzgün təqdimat – Faithful representation
Ehtiyatlılıq – Prudence
Etibarlılıq – Reliability
Ədalətli dəyər – Fair value
Əhəmiyyətlilik – Materiality
Əvəzləşdirmə üsulu – Offsetting
Fəaliyyətin davam etdirilməsi – Going concern
Hesablama üsulu ilə muhasibat – Accrual basis of accounting
Hesablama üsulu mühasibatlıq – Accrual based accounting
İlkin dəyər – Historical cost
Mahiyyətin forma üzərində üstünlüyü – Substance over form
Maliyyə hesabatlılığı – Financial Reporting
Müqayisə olunan – Comparability
Müqayisəli informasiya – Comparative information
Münasiblik – Relevance
Neytrallıq – Neutrality
Ölçmə Metodları – Measurement methods
Realizə dəyəri – Realizable cost
Şəffaflıq – Transparency
Tam, Anlaşılan – Comprehensiveness
Tamlıq – Completeness
Təsnifləşdirilmiş Balans hesabatı – Classified balance sheet
CFA Consulting 